Trên quê hương Bình Tây đại nguyên soái

Ông không chỉ là một người có nhiều công lao đưa dân đi khai khẩn đất hoang góp phần mở rộng bờ cõi trù phú về phương nam dưới triều nhà Nguyễn mà còn là vị tướng luôn đi theo tiếng gọi và mong ước của nhân dân trước vận nước vào thời kỳ nửa sau thế kỷ 19, khi thực dân Pháp đánh chiếm các tỉnh thuộc Nam kỳ. Đứng về phía nhân dân và lãnh đạo họ kháng Pháp cho đến khi tự kết liễu đời mình để không rơi vào tay giặc giữa một vùng đất mà ngay cả cái tên “Đám lá tối trời” cũng thể hiện một giai đoạn đen tối của cả dân tộc.
 
Tôi may mắn nhiều lần về thăm nơi chôn nhau cắt rốn của ông ở xã Tịnh Khê, huyện Sơn Tịnh, nay thuộc TP Quảng Ngãi. Một vùng quê nghèo ven biển mà suốt trong lịch sử đã sinh ra những người con ưu tú của đất nước. Những trí thức người họ Trương như hai chú cháu Trương Đăng Đồ, Trương Đăng Quế, Trương Công Định thời nhà Nguyễn hay cố bí thư tỉnh ủy Quảng Ngãi Trương Quang Giao thời chiến tranh giải phóng dân tộc…đã để lại những dấu ấn vàng son về khí tiết, tình yêu dân tộc và lòng trung thành với nhân dân. Trường hợp danh thần Hiệp biện đại học sĩ, Tổng tài Quốc sử Quán-Quảng Khai Trương Đăng Quế là một ví dụ. Cụ là danh thần suốt 4 triều vua đầu của nhà Nguyễn, là nhà thơ, nhà sử học, là thầy dạy học trong triều, nhà quân sự lỗi lạc, người đóng góp vai trò quan trọng trong việc xây dựng phát triển kinh tế xã hội suốt từ Bắc vào Nam với các vị trí Chánh sứ Bắc Kỳ, hay Kinh lược đại thần ở 6 tỉnh Nam Kỳ…suốt hơn 40 năm. Sau khi Đà Nẵng thất thủ, Pháp tấn công vào Gia Định, vì tuổi cao, ông xin nghỉ hưu đề nhường cho người trẻ thao lược hơn. Nhưng phẩm chất cao quý, nhân cách của một công bộc là ở chỗ, ông không ngần ngại nói về những hạn chế của mình trước sức mạnh của giặc và yêu cầu của thời cuộc, xin nghỉ và từ chối bổng lộc. Trường hợp cố Bí thư Trương Quang Giao, là cháu gọi cụ Trương Đăng Quế bằng ông cố. Ông tham gia Việt Minh từ năm 16 tuổi, từng là Trưởng ban Khởi nghĩa trong cách mạng tháng 8, chỉ huy khởi nghĩa Ba Tơ ở Quảng Ngãi, Thường vụ xứ ủy Trung Kỳ, Bí thư tỉnh ủy Quảng Nam- Đà Nẵng từ năm 1946…Ông qua đời vì tuổi già tại TP Đà Nẵng năm 1983.Ông được biết đến và được nể phục ở chỗ luôn là người thanh liêm, trung thực, dám nghĩ dám làm và dám chịu trách nhiệm. Về Sơn Tịnh, nhiều lần tôi nghỉ lại nhà con cháu ông và được nghe họ kể; ông luôn là người sống giản dị, thanh bạch đến cuối đời. “Dân đang còn khổ, mình không nên sống xa dân!”, cháu nội ông, anh Trương Quang Trung, hiện đang sinh sống tại Sơn Tịnh thường kể với tôi.
 
Ở vùng quê Sơn Tịnh, cũng là nơi chịu nhiều đau thương trong những cuộc chiến tranh dai dẳng, mà di tích Mỹ Lai hiện nay, nơi tưởng niệm hàng trăm người dân vô tội bị sát hại năm 1968, từng gây bàng hoàng cả thế giới, trở thành đề tài cho những tác phẩm văn học, nghệ thuật nổi tiếng làm thức tỉnh lương tâm của những ai biết yêu chuộng hòa bình…Từ năm 1986, lúc đang làm việc ở báo Thanh Niên, tôi có dịp về đây nhiều ngày khi tham gia xây dựng các trạm biến áp để đưa điện về cho dân ở đây. Có dịp tiếp xúc với nhiều người dân, mới hiểu, tuy còn nghèo khó, còn phải chắt chiu dăm mảnh ruộng cằn, những mớ cá mớ tôm ít ỏi từ biển…nhưng người dân Sơn Tịnh vẫn luôn giữ trong mình khí khái và sự trung thực hiếm có. Họ cùng tham gia với chúng tôi trong công việc với sự vô tư và chí tình. Những người đang tham gia vào công việc chính quyền cũng sống giản dị, chân thành mà thường ta ít gặp ở những nơi khác, vốn đang bị cuộc sống kim tiền và quyền lực đang làm tha hóa…
 
Gần mươi năm sau, tôi trở lại Sơn Tịnh nhân ngày dựng tượng đồng tại nhà thờ Bình Tây Đại nguyên Soái Trương Định nhân ngày giỗ thứ 150 của ông, mới biết thêm giữa Các cụ Trương Đăng Quế và thân sinh Trương Định là chỗ bà con trong một tộc. Việc Trương Định theo cha và miền Nam rồi sau trở thành lãnh binh, lãnh đạo kháng chiến có vai trò của cụ Trương Đăng Quế. Nói như nhà giáo Trương Quang Trạng, hậu duệ đời thứ 14 ở đây: “Tất cả họ đều có chung dòng máu tộc học, nên cái huyết thống vì dân vì nước là giống nhau, như một hằng số…”. Nhìn quang cảnh nô nức của người dân nhân ngày giỗ của vị anh hùng dân tộc ngay ở quê hương ông, trong tôi cũng tràn ngập chung một niềm kiêu hãnh về huyết thống và tình yêu quê hương, đất nước…
 
Còn một chi tiết nữa, nhiều gia đình người Sơn Tịnh đều có huyết thống với bà con ở Lý Sơn từ thế kỷ 17. Cho nên, nếu ngày nay chúng ta biết vai trò và sự nghiệp lẫy lừng của các thế hệ người Lý Sơn trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo Hoàng Sa từ mấy trăm năm trước, ấy cũng là tình tự vì dân vì nước luôn dẫn truyền trong huyết quản của một vùng quê hương giàu truyền thống vậy!
 

Dưới đây là một số hình ảnh tại lễ tưởng niệm 150 năm ngày Anh hùng Trương Định tuẫn tiết