MẤY SUY NGHĨ VỀ TÊN LÀNG

Nhà văn, nhà phê bình văn học Hoài Thanh viết một câu khá sâu sắc, đại ý: Trong mỗi chúng ta đều có một anh nhà quê! Tôi lại nghĩ: Tám mươi phần trăm dân số làm nông nghiệp, mà không phải là nhà quê thì ở đâu ra! Nói đến nhà quê lại liên tưởng đến những biểu hiện cố hữu của văn hoá nông dân: óc địa phương cục bộ, suy nghĩ manh mún, ích kỷ, cố chấp... Nhưng nhà quê đâu chỉ có vậy! Ở đó còn là một kho báu văn hoá dân gian tồn tại và phát triển từ đời này qua đời khác như các lễ hội truyền thống, đồng dao, ca dao, chuyện cổ tích... Nói đến nhà quê còn để nhớ đến những tên làng, tên xã, từ đó ta đã ra đi và quay về cùng với bao nỗi niềm, bao kỷ niệm không mờ phai.

Nhà dân tộc học Nguyễn Tùng, quê ở làng Bảo An – nay là xã Điện Quang, huyện Điện Bàn, Quảng Nam. Ông đi du học ở Pháp từ năm 1963. Gần bốn mươi năm sau quay về làng cũ, bồi hồi nhớ lại tuổi thơ, nhớ những con đường, bến sông, bạn bè thời chân dất. Làng cũ đã nhiều đổi thay và do dân số ngày càng đông, đã được chia làm hai. Ông nói: nhưng cũng còn may vì tên làng vẫn còn giữ lại là Bảo An Đông và Bảo An Tây! Ông Tùng hiện đang làm việc tại Viện Đông Nam Á và Thế giới Nam Đảo, thuộc Trung Tâm quốc gia Nghiên cứu Khoa học của Pháp (CRNS), là chuyên gia về văn hoá làng xã Việt Nam. Từ năm 2000, ông Tùng bắt tay vào việc nghiên cứu quá trình di dân và thành lập làng xã ở Quảng Nam. Công việc vẫn đang còn tiếp tục, nhưng qua trao đổi với chúng tôi, ông đã kể ra nhiều chuyện lý thú, đáng suy nghĩ... Chỉ riêng ở huyện Điện Bàn, từ thời Lê Mạc, chí ít  cũng đã có 66 làng mà Dương Văn An đã ghi lại trong Ô châu cận lục, nhưng nay gần một nửa trong số đó không còn thấy nữa. Ông Tùng bảo rằng, ngay từ thời Lê Quý Đôn hay Phạm Đình Hổ (Vũ Trung Tuỳ bút) một số tên làng cổ cũng đã bị thay đổi, gây khó khăn không ít cho các nhà nghiên cứu. Học giả Hoàng Xuân Hãn trong cuốn sách về Lý Thường Kiệt đã phát hiện việc thay đổi địa danh có nhiều trường hợp may mắn như: Tên làng mới vẫn giữ lại một từ tố của tên làng cũ. Ở Điện Bàn: Làng Cẩm Văn từ tên cũ là Cẩm Đăng (ở xã Điện Hồng), hoặc làng Phong Thử có tên cũ là làng Hoa Thử (ở xã Điện Thọ). Nhưng ở nhiều nơi, tên làng cũ đã không còn dấu vết nào sót lại, thậm chí có làng đã “số hoá” thành thôn 1,2,3... Sự thay đổi địa danh, địa vực như trên lại xảy ra nhiều nhất từ sau năm 1975! Tên làng, tên xã là một thành tố quan trọng của bản sắc văn hoá. Việc thay đổi vội vàng hoặc “số hoá” các địa danh ít nhiều đã làm phai nhạt lịch sử hoặc cắt đứt ràng buộc của các thế hệ tương lai với quá khứ. Điều mà chắc chắn là không ai mong muốn.

                                                                                                                                                                                                            Trương Điện Thắng