“Sơn nữ" Trương Thị Màu: Chuyện đời của Bác sĩ - Nhà thơ

* Đi học nghề Y vì quê hương thân yêu

Sinh ra và lớn lên ở xã Lương Ngoại (Bá Thước - Thanh Hóa), 18 tuổi cô gái người dân tộc Mường Trương Thị Mầu nức tiếng là người học giỏi. Nhà có sáu chị em, nghèo và đói, lo cái ăn còn chưa đủ nói chi đến học. Khái niệm nghề Y đối với cô thật sự mờ nhạt. Sau khi học song chương trình bổ túc văn hóa, Trương Thị Mầu lại "lỡ" nghe lời rủ rê của bạn bè nên nộp đơn vào trường Đại học Y Thái Bình. Thời ấy đất nước chiến tranh liên miên, trai gái trong bản vừa đủ tuổi "lớn" lại hăm hở viết đơn vào bộ đội khiến cô không cưỡng lại được. Nhưng thay vì chờ đợi giấy gọi nhập ngũ thì giấy báo nhập học lại đến sớm hơn. Cầm giấy báo trong tay, lòng cô gái Mường dao động, giữa một bên là hoài bão tuổi trẻ một bên là lời căn dặn của dân làng rằng "Mày là người đầu tiên đi ra khỏi bản so cái chữ với người miền xuôi, việc nhà để dân bản lo, cố gắng mà học làm bác sĩ".
Năm 1982,  với tấm bằng tốt nghiệp thay vì chọn cho mình một công việc như ý ở nơi phố thị, Trương Thị Mầu lại hăm hở trở về với núi rừng, với những người dân Bá Thước đang còn sống trong nhiều cảnh ngộ gian nan.
* Tài năng và bản lĩnh
Đúng ngày 1/1/1983 chị nhận quyết định công tác tại bệnh viện huyện Bá Thước thì đến tháng 5 chị "va" ngay một trường hợp đặc biệt và đã trở thành kỷ niệm suốt cuộc đời làm thầy thuốc sau này của chị. Đó là trường hợp bệnh nhân Bùi Thị Châu chửa ngoài dạ con.
Thời gian này đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh, kinh tế còn nghèo. Tiếng là thuốc thang được nhà nước bao cấp nhưng thực chất tủ thuốc hầu như lúc nào cũng trống trơ trống hoác. Việc mổ xẻ đối với một bệnh viện vùng cao khi ấy là việc không tưởng bởi ngay cả đến tiền lương của cán bộ nhân viên trong viện cũng không đủ trả, phải vào dân vay thóc lúa, lương thực qua ngày. Cho nên theo thường lệ Ban giám đốc quyết định chuyển chị Châu xuống tuyến tỉnh. Nhưng lúc đó bệnh nhân đã mất nhiều máu, nằm quay quắt một chỗ, mặt trắng bệch. Chuyển tuyến hay ở lại nếu không được mổ kịp thời bệnh nhân sẽ nguy tới tính mạng. Trước hoàn cảnh đó, một bác sĩ còn trẻ, tay nghề còn non như chị lại là người đề nghị với giám đốc:
- Hãy để cháu mổ cho chị ấy.
Vừa nghe chị nói xong tất cả mọi người đều giật mình sửng sốt:
- Mổ sao được, lỡ có chuyện gì mang tiếng cả viện ra.
- Không mổ để chị ấy chết sao? Có thế nào cháu hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Thấy thái độ của chị kiên quyết quá nên ban giám đốc đồng ý. Trong ca mổ, trên gương mặt những người xung quanh lúc đó ai cũng toát mồ hôi, căng thẳng, hồi hộp theo dõi ca mổ do BS trẻ Trương Thị  Mầu thực hiện. Khi mổ xong, lúc này nỗi sợ hãi  trong lòng người bác sĩ trẻ Trương Thị Màu mới trỗi dậy. Sợ là bởi chưa một ai trong viện dám cầm dao mổ, chị chỉ là một sinh viên “chân ướt chân ráo” vào nghề, liệu rồi sau ca mổ chị có được tiếp tục khoác chiếc áo blouse nữa không, hay mảnh bằng tốt nghiệp kia sẽ mãi chỉ là một tờ giấy chứng nhận vô giá trị. Những băn khoăn và suy nghĩ đó cứ bám riết lấy Trương Thị Mầu mãi cho tới khi chị Châu có thể nói lời "cảm ơn"  thì Bác sĩ trẻ đã khóc òa trong niềm hạnh phúc cứu người qua cơn “thập tử nhất sinh”.
Tháng 8/1983 chị khăn gói xuống tỉnh học ngoại khoa. Năm 1984 vừa chân ướt chân ráo về chị lại một lần nữa được thử thách. Vào một buổi trưa hè tháng 6, mặt đất bốc lên ngùn ngụt gió nóng, cây cối xạm lá, mọi vật như tan ra dưới cái nắng chói ngắt ấy. Xa xa đoàn người rầm rập kéo về cổng viện, tiếng khóc lẫn tiếng xôn xao. Rất nhanh chị nhận ra họ đang khiêng cỗ máy làm gạch, kinh sợ hơn nữa hình ảnh của một thanh niên nhăn nhó kêu la rất thảm, bàn chân anh ta bị cuốn tròn theo bánh xe răng cưa đánh đất, mà không phân biệt được đâu là thịt đâu là đất, một mầu đỏ loang thẫm xuống nền nhà. Tiếng chị vợ thất thanh:
- Cứu... cứu... chồng tôi với bác sĩ ơi... 
- Chị bình tĩnh. Chúng tôi sẽ cố gắng... Mầu đâu nhỉ? Có cách nào không?
Nghe vị giám đốc hỏi, lúc đó chị đang rất lúng túng, bởi lần đầu tiên chị thấy một cảnh tượng hãi hùng như thế. Chị hơi giật mình, nhìn chị vợ anh chàng làm gạch đang hướng đôi mắt đẫm nước về phía mình, cái nhìn đó nửa như muốn van xin nửa như thúc giục. Chị bạo dạn đáp:
- Chỉ có cách cưa chân thôi ạ.
- Nhưng cưa ở đâu đây, cả cỗ máy cồng kềnh thế này.
- Cưa ngay tại đây.
Lần này dường như tất cả đồng nghiệp không còn nghi ngại ở "tay dao tay kéo" của chị nữa. Vậy là rất nhanh phòng khám trở thành phòng mổ và chị là người trực tiếp phải cầm cưa để cắt đi 1/3 chân của anh thanh niên đó.
      Ca phẫu thuật thành công. Cái tên Trương Thị Mầu cũng được người dân huyện Bá Thước nhắc đến một cách thân thương xen lẫn sự khâm phục. Với cán bộ nhân viên trong bệnh viện Bá Thước không còn sự e ngại mỗi khi nghe đến từ mổ, thay vào đó là một sự hào hứng và phấn chấn để cùng với chị chiếm lĩnh sự tin tưởng của người bệnh.
Mỗi lần gặp một trường hợp khó và phức tạp, chị phải suy nghĩ và nghiên cứu rất nhiều tài liệu. Sáng ra đôi mắt chị trũng sâu, thâm quầng. Ai ai cũng ái ngại và lo lắng cho cô gái Mường có dáng người mảnh khảnh ấy, họ sợ chị không đủ sức để làm việc tiếp, để chống chọi lại với cái khó cái nghèo nơi vùng cao này. Những lúc nhận được lời động viên và hỏi thăm chị lại nhoẻn miệng cười, nụ cười tươi như hoa rừng đầu sớm nhưng tiềm ẩn một sức sống dẻo dai.
 Năm 1986  bác sĩ Trương Thị Màu được Bệnh viện Phụ sản tỉnh Thanh Hóa mời về làm việc. Nhận lời mời, chị đã đắn đo, chị muốn đi để được học hỏi nâng cao tay nghề, được sống trong môi trường làm việc tốt, bản thân được học hành và mở rộng hơn nữa. Nhưng đúng ngày đồ đạc đóng gói kỹ càng để xuôi xe về với phố thị. Hình ảnh người giám đốc già, trong cái dáng khom khom, lụi cụi khuân đồ của chị lên chiếc xe ô tô cọc cạch, những ánh mắt ngân ngấn lệ của dân làng đến tiễn cứ hằn sâu vào tâm trí chị. Chị lại chùng bước.
Nhớ lần đầu tiên đến nhà riêng của chị. Vừa bước chân vào nhà một cảnh tượng khiến tôi mắt tròn mắt dẹt: bên này người ngả lưng xuống nền nhà, bên kia năm sáu người phụ nữ ngồi xếp xếp gì đấy. Trong bếp một chị đang lui cui băm băm chặt chặt, nồi niêu dàn trải đầy mặt sàn, cạnh nhà tắm lại có bà cụ lúi húi giặt giũ. Tiếng nói, tiếng chuyện trò cứ oang oang. Tôi chột dạ ngỡ mình vừa bước chân vào một góc chợ nào. Nhưng không, trên tường tấm ảnh gia đình chị được phóng to treo trang trọng, nụ cười của người nữ bác sĩ vùng cao vẫn rạng ngời và thân quen. Thấy tôi lơ ngơ, chị nấu bếp chạy ra đon đả:
- Cô hỏi ai?
- Cho em hỏi chị Mầu có nhà không?.
- Cô chú ấy đi làm chưa về. Cô vào đây ngồi chờ. Tôi là hàng xóm sang giúp cô chú cơm nước, bà lão kia giúp giặt quần áo. Còn mấy người đang nằm nghỉ ngơi và chuyện trò đó đều là "họ hàng" của cô Mầu cả đấy.
Cũng may chừng mười lăm phút sau thì chồng chị về. Anh tên Tiến, anh chị ngoài duyên vợ chồng còn là đồng nghiệp của nhau. Dù sắp lên chức "ông" nhưng anh vẫn giữ được phong thái của chàng trai Mường rắn rỏi năm nào. Sau khi nói với tôi dăm ba câu, anh Tiến tranh thủ xuống bếp nấu nướng thay chị hàng xóm một cách thành thạo và dọn dẹp qua nhà cửa. Ngồi không mãi cũng buồn tôi lân la hỏi chuyện mấy người phụ nữ bên cạnh.
- Các chị là họ hàng với bác sĩ Mầu?
Một chị nước da ngăm ngăm, bàn tay chai sần, thô ráp trả lời:
- Chúng tôi trên Son Bá Mười xuống khám bệnh. Người bệnh thì nằm viện rồi còn chúng tôi đi chăm không có chỗ ăn ngủ nên tìm đến nhờ bác sĩ Mầu giúp chứ có họ hàng gì đâu. Trên bản tôi hễ ai bị bệnh đi viện huyện đều tìm tới bác sĩ Mầu. Họ ăn ngủ, chữa bệnh từ ngày này sang ngày khác, từ tuần này đến tuần khác. Vậy mà chị vẫn giúp đỡ tận tình, từ tiền ăn ở, đi lại đến tiền thuốc men chị lo hết mà chưa bao giờ có lấy một cái cau mày khó chịu. Chị tâm sự: "Mình có được ngày hôm nay tất cả là nhờ những người dân bản mang lại, cả cuộc đời này mình nợ những con người mộc mạc ấy, đã nợ thì phải trả mà đã trả thì phải tự nguyện".
* Một lãnh đạo gương mẫu
Năm 1987 Trương Thị Mầu nhận quyết định là Phó giám đốc Bệnh viện huyện Bá Thước. Ngày ấy địa bàn và địa hình Bá Thước khá phức tạp. Muốn vào được các bản phải đi bộ cả ngày, cả tuần đường rừng, đường núi cứ mịt mờ trước mắt. Khi đến được với dân thì chân phồng rộp, muỗi, vắt, côn trùng cắn sưng vêu người, có lần đang sốt đùng đùng mà chị và đồng nghiệp vẫn phải đi. Ngày hôm nay chưa đến được thì cắm lều ngủ đêm ở rừng ngày mai đi tiếp. Quyết tâm là bởi chị không ngại khó, ngại khổ, ngại sốt rét, mưa rừng dầm dề, đói và khát để đến những nơi mà chị muốn.  Năm 1995 bác sĩ Trương Thị Mầu chính thức được bổ nhiệm làm Giám đốc bệnh viện đa khoa huyện Bá Thước. Năm 2006 chị mới có điều kiện đi học chuyên khoa I, đến năm 2009 chị nhận danh hiệu Thầy thuốc ưu tú.
      Để đưa một bệnh viện huyện miền núi như Bá Thước có chỗ đứng như ngày hôm nay, chị đã phải hy sinh rất nhiều, nhất là sự yêu thương chăm sóc con cái, sự chu toàn của một người vợ đối với gia đình của mình. Từ năm 1997 đến nay bệnh viện huyện Bá Thước không còn tình trạng tử vong do băng huyết và mất máu cấp tính xảy ra, bình quân mỗi năm truyền từ 15.000 đến 20.000 ml máu tươi cứu sống bệnh nhân kịp thời. Ngay từ khâu nhận cán bộ, ngoài một "hồ sơ" đảm bảo về tay nghề của cá nhân, chị cũng đã yêu cầu phải làm xét nghiệm nhóm máu, để có thể cung cấp vào "ngân hàng máu dự trữ" của bệnh viện. Chị tiết lộ cho chúng tôi thêm rằng, có cá nhân đã 7 lần cho máu, đó là Trương Trung Tuyến một kỹ thuật viên xét nghiệm.
* Trái tim thơ hòa điệu với cuộc đời
      Quay trở lại phòng làm việc của chị, cái làm tôi thích thú nhất đó là hương hoa Nhài dịu nhẹ cứ thoang thoảng nơi đầu mũi, thay cho mùi thuốc, mùi sát trùng hay kim tiêm đã trở thành đặc trưng của bệnh viện. Nhưng điều khiến tôi quan tâm hơn cả chính là chiếc tủ sách đã được chị nêm chật cứng. Bên cạnh những sách chuyên ngành vẫn là những sách văn học.
- Dạo này chị có hay làm thơ không?
- Có chứ.
- Bận thế thời gian đâu cho chị ngẫm nghĩ mà sáng tác được?
Nghe tôi hỏi chị thở dài, cái thở dài không phải mệt mỏi mà như tìm được người trút bầu tâm sự.
- Công việc của mình hàng ngày gặp rất nhiều trường hợp đầy tâm trạng, vui có, buồn có, đau lòng thương cảm cũng có. Mình như người để họ trút hết mệt mỏi đau đớn trong cuộc sống, nó cứ ăn sâu và ám ảnh lấy mình, để rồi mình lại ưu tư day dứt. Chính đó là nguồn cảm hứng để viết, và sáng tác đấy.
Trong tâm hồn Trương Thị Màu, giữa nghề y và văn chương đã từ rất lâu rồi có một sợi dây móc xích với nhau, vô hình nhưng bền bỉ và khăng khít:
 Nghiệp Y đâu phải cuộc chơi
Lặn trong bao giọt mồ hôi nhọc nhằn
Xin cho làm một chiếc khăn
Gói hạt muối mặn để dành mùa sau.
(Nghiệp Y)

Thanh cao thì hẳn đã rồi
Buồn vui nước mắt nụ cười chan nhau
Mắt nhìn đo được nông sâu
Trái tim nhận lại nỗi đau của người.
(Với con)
Bác sĩ – nhà thơ Trương Thị Màu kể một trường hợp mà chị khi xử lý xong vẫn còn day dứt mãi khiến chị đã viết bài thơ Gọi":
 - Một cô gái làng Son thuộc xã Lũng Cao - Bá Thước) đến bệnh viện nhờ can thiệp do lỡ kế hoạch. Nhưng khi ấy thai nhi đã khá lớn. Mình cố phân tích cho cô gái hiểu những nguy hiểm và hậu quả có thể dẫn đến khi phá thai, nhất là đứa trẻ cũng đã thành người. Nhưng đêm đó khoảng một giờ, bỗng chuông điện thoại kêu và mình nghe tếng cô gái thổn thức: "Chị ơi! Giờ em hỏi chị lần cuối chị có giúp em không. Nếu không em nghe ở đầu làng có bà lang phá được em sẽ nhờ bà ấy". Mình nghe xong đầu óc cứ ù đi, nhìn ra cửa sổ chỉ một màu đen tối. Cứu một người để bỏ đi một sinh linh chưa ra đời. Là thầy thuốc quả thật điều này quá nghiệt ngã. Để cô ấy tìm đến bà lang bỏ đứa trẻ thì quả là nguy hiểm. Không còn cách nào khác mình đành nhận lời. Khi đứa trẻ ra khỏi bụng mẹ, chân tay mình hoàn toàn mất cảm giác, sức lực như bị rút kiệt. Không cầm lòng được nên mình đã viết bài thơ "Gọi" như một sự trả nợ:
Vẫn là em gái làng Son
Làm sao em nỡ bỏ con giữa chừng
Làm sao nói có hay đừng
Làm sao em lại chuyển mừng thành đau
Làm sao em hiểu cơ cầu
Alô em ngả nỗi sầu vào tôi
Làm sao mở miệng hỡi trời
Cứu một người hủy một người được không
Làm sao em nỡ lạnh lùng
Người dưng khốn khổ vô chừng là tôi.
   
Thơ của Trương Thị Mầu là sự trải nghiệm cuộc sống, đầy tầng lớp và mầu sắc. Thơ chị cũng chủ yếu ghi lại những sự việc xảy ra trong ngày, theo dạng nhật ký bằng thơ. Đó là tâm sự chân thành của một bác sĩ đầy tinh thần trách nhiệm với con người và cuộc sống
Trương Thị Mầu là một tay viết có nghề trong Ban thơ của Hội văn nghệ Thanh Hóa và  chị còn đảm nhiệm vai trò là trưởng Ban Biên tập tạp chí Văn hóa các Dân tộc Thanh Hóa
Hiện nay, cho dù đã nghỉ hưu, nhưng những trăn trở với nỗi đau của bà con dân bản vẫn còn đó, vì vậy chị đã mở phòng khám Đa khoa Lương Ngoại, tại huyện Bá Thước để hằng ngày, hằng giờ chữa bệnh cho  bà con dân bản bằng tấm lòng “Lương y như từ mẫu”
                         Trương Quốc Chính (Theo ký của Lưu Nga)