GS.TS.NGƯT. Trương Quang Hải: Hành trình tri thức và cống hiến

Cơ duyên cho tôi được biết đến ông, một Nhà giáo tâm huyết, Nhà khoa học uy tín của đất nước. Xuyên suốt chặng đường giảng dạy, nghiên cứu với nhiều thành tích nổi bật, GS.TS.NGƯT. Trương Quang Hải - Giảng viên Cao cấp, Phó Chủ tịch Hội Địa lý Việt Nam, nguyên Phó Viện trưởng Viện Việt Nam học và Khoa học Phát triển, ĐHQG Hà Nội bằng tâm sức và trí tuệ của mình đã có những đóng góp to lớn trong sự nghiệp đào tạo và nghiên cứu khoa học phục vụ xây dựng, phát triển đất nước.

Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Ưu tú Trương Quang Hải

GS.TS, Nhà giáo Ưu tú Trương Quang Hải sinh năm 1952 trong một gia đình với cha mẹ đều làm nghề Đông y và giàu truyền thống hiếu học nổi tiếng tại quê hương Kim Sơn, Ninh Bình. Dường như, truyền thống ấy đã hun đúc, nuôi dưỡng trong ông một ý chí, nghị lực phấn đấu học tập, nghiên cứu thật bền bỉ để thành công trong sự nghiệp sau này. Thời thanh niên của ông vào những năm tháng mà đất nước còn chìm trong bom đạn chiến tranh. Tốt nghiệp chuyên toán cấp III Lương Văn Tụy (tỉnh Ninh Bình), xếp bút nghiên, gác lại đam mê học tập, chàng thanh niên Quang Hải lên đường ra mặt trận vì sự nghiệp thống nhất đất nước. Chắc tay súng, ông tham gia chiến đấu dũng cảm tại chiến trường Quảng Trị vì Tổ quốc thân yêu. Hoàn thành nhiệm vụ trong quân ngũ, ông trở về trường đại học tiếp tục theo đuổi mơ ước, hoài bão học tập. Được phân công theo học ngành Địa lý tại Khoa Địa lý - Địa chất, ĐH Tổng hợp Hà Nội, Trung tâm Đào tạo và nghiên cứu hàng đầu Quốc gia về các ngành khoa học Trái đất. Đây là thời kỳ ông say mê khám phá, tìm tòi, tích lũy tri thức cho chặng đường khoa học sau này.

Tốt nghiệp ngành Địa lý với những thành tích nổi bật, ông được Ban lãnh đạo nhà trường tín nhiệm giữ lại đảm trách công tác giảng dạy tại Khoa Địa lý - Địa chất, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội (nay là ĐHQG Hà Nội). Vừa hoàn thành tốt nhiệm vụ đào tạo, ông vừa tiếp tục học tập, nâng cao trình độ chuyên môn. Năm 1986, ông đỗ đầu kỳ thi tuyển sinh đào tạo tiến sỹ khối ngành Khoa học Trái đất do Bộ Giáo dục tổ chức và được cử đi làm nghiên cứu sinh tại Đại học Tổng hợp Xôphia, Bungari. Năm 1991, Trương Quang Hải bảo vệ thành công luận án tiến sỹ. Ông được công nhận học hàm Phó Giáo sư năm 1996 và Giáo sư ngành Khoa học Trái đất năm 2007. Sau khi Việt Nam và Hoa Kỳ bình thường hóa quan hệ ngoại giao (1995), GS. Hải là một trong ba nhà khoa học Việt Nam đầu tiên tham gia chương trình Trao đổi học giả quốc tế tại một số trường ĐH của Hoa Kỳ theo chương trình Fullbright giai đoạn 1998 - 1999. Ông cũng đã thuyết trình, báo cáo khoa học, tham gia trao đổi khoa học về Địa lý, Môi trường và Khu vực học tại nhiều trường đại học uy tín trên thế giới như: ĐH Vassar, ĐH George Mason, ĐH Hawaii tại Manoa,, ĐH Hawaii Pacific (Mỹ), ĐH Osaka, ĐH Kansai, ĐH Komamoto (Nhật Bản), ĐHQG Seoul, ĐH Inha (Hàn Quốc), ĐHQG Singapore, ĐH Bắc Kinh, ĐH Trung Sơn (Trung Quốc), ĐH Passau (CHLB Đức), ĐH Paris VII, ĐH Sorbon (Pháp), ĐH Ghent (Bỉ), Viện Kỹ thuật châu Á, ĐH Chiềng Mai, ĐH Khon Kaen (Thái Lan), ĐHQG Lào, Viện Hàn lâm KHXH Lào, ĐHQG Malaysia… Những trải nghiệm đó giúp ông mở rộng tầm nhìn học thuật, đóng góp cho sự hội nhập khoa học quốc tế của Việt Nam.

Từ năm 1994, ông lần lượt đảm nhiệm nhiều cương vị, vai trò quan trọng như Phó Viện trưởng Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển (2004 - 2012), Phó Chủ nhiệm Khoa Địa lý (1996 - 2005), Trưởng Bộ môn Sinh thái Cảnh quan và Môi trường (2000 - 2009), Trưởng Bộ môn Địa nhân văn và Quy hoạch (2012 – 2022), Trường ĐH KHTN, ĐHQG Hà Nội. GS. Hải có những đóng góp lớn trong hoạch định chiến lược, tư vấn chính sách và đề xuất các giải pháp tổng thể trong phát triển khoa học trái đất và các lĩnh vực liên quan. Ông cũng từng đảm trách nhiều cương vị quan trọng tại các Hội đồng chuyên môn như: Phó Chủ tịch Hội Địa lý Việt Nam; Ủy viên thường trực HĐGS liên ngành KH Trái đất - Mỏ; Ủy viên và Phó Chủ tịch Hội đồng KH cơ bản trong lĩnh vực Khoa học Trái đất, Bộ KH & CN, Ủy viên Hội đồng KH về Quốc tế học và Khu vực học; Ủy viên Hội đồng KH ngành Kinh tế; Phó Chủ tịch Hội đồng KH và Công nghệ Trái đất và Môi trường, ĐHQG Hà Nội…GS.TS. Trương Quang Hải cùng với anh trai của mình là GS.TSKH. Trương Quang Học đã tham gia tư vấn chính sách và tích cực xây dựng nhiều chương trình khoa học trọng điểm cấp nhà nước. Với kinh nghiệm chuyên môn và uy tín học thuật, ông không chỉ tham gia hoạch định định hướng nghiên cứu, mà còn trực tiếp đóng góp cho việc triển khai các chương trình phục vụ phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, GS.TS Trương Quang Hải còn tham gia Hội đồng biên tập của nhiều Tạp chí khoa học uy tín như: Ủy viên Hội đồng Biên tập Tạp chí Các Khoa học về Trái đất, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam; Ủy viên Ban Biên tập Tạp chí Earth Sciences, Trưởng Ban Biên tập chuyên san các Khoa học Trái đất và Môi trường, ĐHQG Hà Nội; Ủy viên Ban Biên tập Tạp chí Nghiên cứu Địa lý nhân văn, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam …Ông đã tham gia với tư cách là Trưởng các Ban chuyên môn và biên tập kỷ yếu nhiều Hội thảo khoa học Quốc tế và Quốc gia. Ông cũng đồng thời là thành viên Hội Địa lý Đông Nam Á và Hội Sinh thái Cảnh quan Quốc tế.

GS.TS.NGƯT. Trương Quang Hải (thứ 5 từ trái qua) và các thành viên Hội đồng Giáo sư liên ngành Khoa học Trái đất - Mỏ tại Kỳ họp xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh Giáo sư, Phó Giáo sư năm 2025.

Luôn dành nhiều tâm huyết với sự nghiệp NCKH, đến nay, GS.TS Trương Quang Hải đã chủ trì, tham gia thực hiện hơn 60 đề tài khoa học, trong đó 19 đề tài cấp Nhà nước; công bố hơn200 công trình khoa học, gồm 25 sách chuyên khảo, atlas, từ điển, giáo trình và hàng trăm bài báo trong nước, quốc tế (nhiều bài thuộc hệ WoS, Scopus, Q1-Q2) và một số sách xuất bản bằng tiếng Anh. Ông là một trong các nhà địa lý đầu ngành, nhưng rất tâm huyết và có nhiều cống hiến cho nghiên cứu liên ngành. Một số công trình tiêu biểu là Atlas Thăng Long – Hà Nội (2010), Mô hình kinh tế sinh thái phục vụ phát triển nông nghiệp bền vững (1999), Kinh tế môi trường (2006), Du lịch Tây Nguyên: Luận cứ khoa học và giải pháp phát triển (2019), Cảnh quan lưu vực sông cho phát triển bền vững nông lâm nghiệp (2020). Những đề tài khoa học mang giá trị lý luận và phục vụ thực tiễn cao của ông tập trung vào các hướng nghiên cứu chính như: Nghiên cứu cảnh quan; Kinh tế môi trường; Địa lí và bảo tồn thiên nhiên; Đánh giá tác động môi trường; Tổ chức lãnh thổ; Mô hình kinh tế sinh thái; Nghiên cứu khu vực theo tiếp cận liên ngành.Điểm nổi bật là sự kiên định trong việc kết hợp nghiên cứu lý luận với ứng dụng thực tế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong tiếp cận liên ngành, qua đó tạo ra các sản phẩm khoa học vừa có giá trị học thuật, vừa có tác động thiết thực đối với hoạch định chính sách và đời sống kinh tế – xã hội. Tư duy đổi mới, tầm nhìn dài hạn cùng sự linh hoạt trong áp dụng tri thức khoa học đã giúp nhiều kết quả nghiên cứu nhanh chóng đi vào thực tế, góp phần nâng cao chất lượng quản trị tài nguyên, bảo vệ môi trường và thúc đẩy quá trình hội nhập, phát triển bền vững.

GS.TS.NGƯT Trương Quang Hải tại Hội thảo Khoa học Quốc gia Kinh tế xanh và Phát triển bền vững tổ chức tại Lâm Đồng, ngày 30/5/2025

Trong hoạt động khoa học, ông đặc biệt chú trọng việc xây dựng cộng đồng học thuật rộng mở, quy tụ và phát huy trí tuệ tập thể. Không chỉ giới hạn ở vai trò chủ nhiệm đề tài, ông còn tích cực tham gia tổ chức nhiều hội nghị khoa học quốc gia và quốc tế, biên tập ấn phẩm khoa học và kết nối các thế hệ nghiên cứu viên, giảng viên, học viên sau đại học trong và ngoài nước. Việc đề cao tinh thần hợp tác, khích lệ nghiên cứu liên ngành và khuyến khích các ý tưởng mới đã tạo nên môi trường học thuật năng động, giúp hình thành nhiều nhóm nghiên cứu mạnh. Qua đó, các hoạt động khoa học không chỉ phát triển theo chiều sâu mà còn mở rộng ảnh hưởng trong bối cảnh hội nhập.

Là nhà khoa học lao động kiên cường, sức sáng tạo vượt trội và tác phong làm việc nghiêm cẩn, đồng thời là nhà giáo tận tụy, GS. Hải tham gia xây dựng nhiều chương trình, đào tạo hàng nghìn cử nhân Địa lý và cử nhân Địa chính,hàng trăm Thạc sĩ các chuyên ngành Quản lý tài nguyên môi trường, Việt Nam học, Địa lý tự nhiên, Địa lý nhân văn, Quản lý đất đai, Bản đồ và Hệ thông tin Địa lý, Quản lý phát triển đô thị cho ĐHQG Hà Nội cũng như nhiều trường ĐH và Viện Nghiên cứu trong nước. Đồng thời, Giáo sư cũng hướng dẫn nhiều nghiên cứu sinh, trong đó 19 NCS đã bảo vệ thành công luận án TS, hàng chục học viên Cao học bảo vệ thành công luận văn ThS, nhiều sinh viên làm Khóa luận tốt nghiệp, hướng dẫn nhiều sinh viên đạt thành tích NCKH các cấp, trong đó có sinh viên đạt giải Nhất NCKH sinh viên toàn quốc và giải Nhất VIFOTEC. GS. Hải cũng đã tham gia đào tạo cho nhiều khóa học về Tài nguyên và Môi trường Việt Nam, Phát triển bền vững, Kinh tế môi trường, Đánh giá tác động môi trường, bảo tồn di sản thiên nhiên do các tổ chức trong nước và quốc tế thực hiện.

GS.TS.NGƯT. Trương Quang Hải vinh dự được trao tặng danh hiệu "Trí thức Khoa học và Công nghệ tiêu biểu năm 2024".

Với những đóng góp thiết thực và những thành tích nổi bật đạt được xuyên suốt chặng đường sự nghiệp vẻ vang đã qua, GS.TS Trương Quang Hải đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, lãnh đạo các Bộ, Ban ngành trao tặng nhiều danh hiệu, phần thưởng cao quý như: Danh hiệu NGƯT; Huân chương Lao động hạng Ba; Huy chương Kháng chiến hạng Nhì; Huy chương Vì sự nghiệp KH & CN; Huy chương Vì sự nghiệp Phát triển Liên hiệp KH& KT Việt Nam; Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ; Bằng khen của Bộ GD & ĐT; Kỷ niệm chương Vì thế hệ trẻ; Bằng khen của UBND TP. Hà Nội; Danh hiệu Trí thức Khoa học và Công nghệ tiêu biểu năm 2024… Bên cạnh những thành tựu được ghi nhận, với GS. Trương Quang Hải niềm vui lớn lao chính là sự tin yêu, quý trọng và hợp tác chặt chẽ của các đồng nghiệp, sự tiếp nối xứng đáng của các thế hệ học trò kế nghiệp.Từ người lính kiên trung năm xưa đến một trí thức tiêu biểu, kết tinh phẩm chất của nhà khoa học uyên bác và nhà giáo tận tụy hôm nay, cuộc đời và sự nghiệp của GS.TS.NGƯT. Trương Quang Hải là minh chứng sống động cho tinh thần lao động kiên cường, sáng tạo và cống hiến không ngừng, trở thành tấm gương để các thế hệ noi theo, góp phần làm rạng danh trí tuệ Việt Nam và thúc đẩy tiến trình phát triển bền vững của đất nước.

Tiến Đức
Nguồn: https://vietnamhoinhap.vn/vi/gs-ts-ngut--truong-quang-hai--hanh-trinh-tri-thuc-va-cong-hien-53500.htm