CỐ TRẠCH (NHÀ CŨ)

LỄ YÊN VỊ TOÀN GIA ĐỨC THÁNH MẪU, DI TÍCH NGUỒN CỘI NGƯỜI HỌ TRƯƠNG VIỆT NAM

Nhà Cố Trạch, nằm tại khu Hai Vân, phường Vân Dương, thành phố Bắc Ninh, là một di tích lịch sử văn hóa đặc biệt quan trọng. Đây là ngôi nhà cổ của Thánh Mẫu, thân mẫu Đức Thánh Tam Giang (danh tướng Trương Hống, Trương Hát, Trương Lừng, Trương Lẫy và Trương Đạm Nương), những anh hùng dân tộc có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Lương thế kỷ VI dưới thời Triệu Quang Phục (Triệu Việt Vương). Cùng với Đền Vân Mẫu, Chu Mẫu, Nhà Cố Trạch tạo thành cụm di tích thờ Đức Thánh Tam Giang, một tín ngưỡng dân gian lớn ở xứ Kinh Bắc, được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia năm 1989.

Theo truyền thuyết dân gian, năm anh em Trương Hống, Trương Hát, Trương Lừng, Trương Lẫy và Trương Đạm Nương sinh ngày 15 tháng Giêng năm Nhâm Ngọ (502), tại làng Vân Mẫu (nay là khu Hai Vân). Các ngài văn võ song toàn, lập công lớn đánh bại giặc Lương tại đầm Dạ Trạch, được nhân dân 372 làng dọc sông Cầu tôn thờ làm Thành hoàng. Nhà Cố Trạch chính là nơi lưu giữ ký ức về quê hương và gia đình các vị Thánh, với kiến trúc kiểu chữ Nhị (Hậu cung và Tiền bái), khung gỗ đơn giản, bệ thờ xây gạch thoáng, phản ánh giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc của vùng đất Kinh Bắc cổ.

Qua hàng nghìn năm, Nhà Cố Trạch đã trải qua bao thăng trầm lịch sử, dần xuống cấp nghiêm trọng bởi thời gian và điều kiện tự nhiên. Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích, ngày 25 tháng 3 năm 2025 (tức ngày 26 tháng 2 năm Ất Tỵ), với sự đồng ý của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND tỉnh Bắc Ninh, bà con khu Hai Vân, lãnh đạo địa phương cùng người họ Trương đã long trọng tổ chức Lễ Động Thổ xây dựng, trùng tu, tôn tạo Di tích lịch sử cấp Quốc Gia “Nhà Cố Trạch” Nơi thờ toàn gia Đức Thánh Mẫu và các vị Thánh họ Trương.

Sự kiện này không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong việc phục hồi di tích mà còn thể hiện lòng hiếu kính của hậu duệ đối với cội nguồn. Đặc biệt hơn là sự quan tâm, đóng góp tài chính, công sức người họ Trương Việt Nam, với truyền thống gắn bó chặt chẽ với công đức của các vị Thánh Tam Giang (là những tiền nhân tiêu biểu của dòng họ). Người họ Trương đã rất quyết tâm, xây dựng lại và tôn tạo, mở rộng khu di tích Nhà Cố Trạch thành một công trình mang tầm cỡ quốc gia, xứng tầm với công đức của các bậc tiền nhân anh hùng dân tộc.

Việc nâng cấp Nhà Cố Trạch không chỉ góp phần bảo tồn di sản văn hóa xứ Kinh Bắc mà còn tạo nên một địa chỉ tâm linh quan trọng, nơi con cháu họ Trương và nhân dân cả nước hướng về nguồn cội, tưởng nhớ công ơn các vị anh hùng đã hy sinh vì độc lập dân tộc. Đây là minh chứng sống động cho tinh thần “uống nước nhớ nguồn”, đoàn kết dòng tộc và bảo vệ di sản văn hóa dân tộc.

Với sự quan tâm của các cấp chính quyền, lãnh đạo địa phương, bà con dân làng và đặc biệt là sự quyết tâm của các mạnh thường quân họ Trương Việt Nam, khu di tích Nhà Cố Trạch đã được xây dựng bề thế, đúng tiến độ, đảm bảo các yêu cầu mỹ, kỹ thuật khi hoàn thành sẽ trở thành biểu tượng văn hóa, lịch sử rực rỡ, góp phần vào sự phát triển bền vững của thành phố Bắc Ninh và tỉnh Bắc Ninh nói chung.

Một công trình không chỉ phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của dòng họ, mà còn là điểm đến văn hóa, lịch sử, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, góp phần làm phong phú thêm bản đồ di sản của tỉnh Bắc Ninh, vùng đất Kinh Bắc giàu truyền thống.

Việc phục dựng và nâng cấp Khu di tích Nhà Cố Trạch thành một quần thể văn hóa lịch sử cấp Quốc Gia là mục tiêu cao đẹp. Để làm được điều đó, rất cần sự chung tay, góp sức cả về vật chất lẫn tinh thần của tất cả những ai có tấm lòng hướng về cội nguồn, trân trọng lịch sử. Mỗi sự đóng góp dù lớn hay nhỏ đều là một viên gạch quý xây đắp nên công trình văn hóa ý nghĩa này, xứng đáng với công đức của các bậc tiền nhân dòng tộc họ Trương.

Sau hơn 9 tháng thi công, công trình Nhà Cố Trạch đã đi vào hoàn thiện. Với sự thống nhất của chính quyền các cấp, cùng bà con dân làng và các mạnh thường quân người họ Trương Việt Nam. Ngày mồng 8 tháng 11 năm Ất Tỵ, Ban quản lý xây dựng nhà Cố Trạch tổ chức dát vàng tượng Đức Thánh Mẫu và chuẩn bị cho ngày lễ an vị toàn gia Đức Thánh Mẫu vào ngày 15 tháng11 năm Ất Tỵ (tức thứ 7 ngày 3-1-2026). Dự kiến lễ Khánh thành sẽ tổ chức vào đầu Xuân Bính Ngọ,

Để di tích cội nguồn này không chỉ được "yên vị" trong lòng thành kính và được "phục vị" xứng tầm trong đời sống văn hóa, tâm linh của dân tộc. Khu di tích Nhà Cố Trạch sẽ mãi là niềm tự hào, là điểm đến và tỏa sáng của truyền thống "Tôn sư trọng đạo", của con cháu họ Trương Việt Nam và của cả dân tộc.