TẾT THANH MINH VÀ Ý NGHĨA NHÂN VĂN CỦA MỘT PHONG TỤC VĂN HÓA

TẾT THANH MINH
VÀ Ý NGHĨA NHÂN VĂN CỦA MỘT PHONG TỤC VĂN HÓA

     Đối với cộng đồng người dân Việt Nam, tết Thanh minh đã đi vào đời sống tâm linh từ hàng ngàn năm trước, trở thành một phong tục có ý nghĩa nhân văn cao cả và thấm đẫm giá trị văn hóa tinh thần. Tết Thanh minh gắn liền với đạo đức, nếp sống của mỗi người dân đất Việt, là dịp để mọi người nhớ đến công lao Tiên tổ, báo hiếu, trả nghĩa công ơn sinh thành, tạo dựng của Tổ tiên,thể hiện đạo đức uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

1 – Tết Thanh minh
Thanh minh là một tiết trong “nhị thập tứ khí” và được nhiều nước vùng Đông Nam châu Á coi là lễ tết hàng năm. Tiết Thanh minh bất đầu từ ngày 4 tháng 4 cho đến 20 tháng 4 dương lịch hàng năm (Kết thúc tiết thanh minh là kết thúc tiết Xuân phân, bắt đầu sang tiết Cốc vũ). Tết Thanh minh là ngày đầu tiên của tiết Thanh minh. Năm 2017, tết Thanh minh là ngày 4 tháng tư (nhằm ngày mồng 8 tháng 3 Bính thân). Riêng đối với cư dân miền Trung và Nam bộ Việt nam, tết Thanh minh trùng với tết Hàn thực của Trung quốc là ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch. Đối với cứ dân đồng bằng Bắc bộ cũng rất nhiều vùng có lễ tết Hàn thực trùng với tết Thanh minh nhưng lại chọn đúng ngày Tết Thanh minh.
Có thể có người đặt vấn đề: tiết Thanh minh theo lịch âm, sao lại nói lịch dương? Để lý giải điều này cần nói rõ với mọi người rằng: người xưa tính “tiết khí” theo vòng quay của trái đất theo quỹ đạo mặt trời chứ không theo chu kỳ của mặt trăng, do vậy vẫn là lịch âm nhưng lại hoàn toàn trùng khớp cách tính của lịch dương hiện đại, và tiết Thanh minh thường bắt đầu từ ngày 4 hoặc 5 tháng tư dương lịch hàng năm.

2 – Ý nghĩa nhân văn của Tết Thanh minh
     Từ xa xưa, Tết Thanh minh đã trở thành phong tục thiêng liêng, hằn sâu trong tâm thức của những người Việt Nam hiếu nghĩa, vì vậy, dù có đi đâu, ở đâu, đến dịp tết Thanh minh cũng cố gắng về quê hương để đi tảo mộ. Vào dịp Thanh minh, phần mộ của những người đã khuất được con cháu sửa sang, dọn dẹp sạch sẽ, phát cỏ, lấp lỗ, đắp thêm đất mới và đặt lễ thắp hương thành kính. Trong không khí thiêng liêng, trong sáng của tiết trời sang mùa mát lành hừng sáng, mọi người tưởng nhớ và cầu khấn tổ tiên được mát mẻ, an lành nơi thiên giới, phù hộ độ trì cho cháu con luôn được mạnh khỏe bình an trong cuộc sống. Gửi gắm tâm tư, ước nguyện tốt lành đến những người đã khuất, cầu mong một sự rộng lượng cho những gì còn sơ xuất hay chưa làm được đối với Tiền nhân.
     Không chỉ có vậy, trong tiết Thanh minh, những người đi tảo mộ cũng đưa tâm thắp nhang cho những ngôi mộ vô chủ, những phần mộ không thấy nhang đăng để tỏ lòng thành kính với người đã khuất.
Thanh minh cũng là dịp để những người ở xa nhớ về quê cha đất tổ, là dịp để cháu con xa gần về đoàn tụ với gia đình, dòng họ, nhận mồ nhận mả, và sau lễ cúng thanh minh cả gia đình đoàn tụ đầm ấm ôn lại chuyện xưa về các bậc tiền nhân.

     Ngày nay, với mặt bằng dân trí, điều kiện sống được nâng cao, bên cạnh phong tục tảo mộ, Thanh minh còn là dịp để nhiều gia đình, dòng họ mua sắm, thay thế những đồ thờ cúng đã cũ, hư hỏng bằng những sản phẩm mới to đẹp hơn, trang trọng hơn, phù hợp với ý nghĩa phong thủy trong thờ cúng Tổ tiên, đó cũng là thể hiện một tấm lòng hiếu nghĩa, báo hiếu với Tiền nhân.
Tết Thanh minh từ lâu đã trở thành nếp sống văn hóa mang đậm bản sắc của người Việt Nam và mãi mãi sẽ là một phong tục với đầy đủ ý nghĩa cao đẹp nhân văn, nhắc người đi xa nhớ về quê hương nguồn cội, hướng về nơi thiêng liêng ấy mà hoài niệm, nhớ thương.

Nam định, ngày 29 tháng 3 năm 2017
Trương Ngọc Vui