Nhật ký ở làng (kỳ 4) - Lấy máu mình gìn giữ gia phong

Khi nhắc đến số phận những “cuốn sử” của các dòng tộc ở làng mình, tôi lại nhớ đến nhiều câu chuyện liên quan đầy cảm kích ở những làng khác trên quê hương Quảng Nam. Nhớ để hiểu, để sâu sắc thêm truyền thống hiếu nghĩa và lòng yêu nước của người dân xứ Quảng.

Ấy là chuyện ở làng Hương Quế (xã Quế Phú, Quế Sơn). Trong làng có một nhà thờ của tộc Phạm xây dựng từ thời vua Tự Đức. Ngoài việc thờ cúng tổ tiên, nơi đây còn lưu giữ gia phả tộc họ và 6 tờ sắc phong từ các đời vua Lê. Trong những tờ sắc phong, có hai tờ đóng dấu đại ấn “Đế mạng chi bửu” của vua Lê Thánh Tông và “Chế mạng chi bửu” của vua Lê Thần Tông ban tặng cách đây gần 6 thế kỷ vẫn còn nguyên vẹn, được bảo vệ cẩn thận trong một ống đồng.

Theo gia phả tộc Phạm, bậc tiền hiền vào đây đầu tiên là Phạm Nhữ Dực - con trai thứ 5 của danh tướng Phạm Ngũ Lão đời Trần. Năm 1401, Phạm Nhữ Dực giữ chức Chánh đô án vũ sứ phụ trách di dân ở khu vực Quảng Nam - Quảng Ngãi. Cháu nội của ông về sau là Phạm Nhữ Tăng theo vua Lê Thánh Tông vào Nam năm 1471 rồi được phong đến chức Quảng Nam thừa tuyên đô thống. Năm 1478, ông mất tại Quảng Ngãi, vua cho cải táng và đưa về an nghỉ tại làng Hương Quế. Trước mộ ông hiện nay vẫn còn câu đối do chính vua đề, tạm dịch nghĩa: Nghĩa sĩ lắm mưu cơ, góp sức đồng lòng bình Chiêm quốc/ Gương đài thêm rạng rỡ, hương hồn ngàn thuở rạng trời Nam.

Ông Phạm Trợ, người đang được giao trọng trách giữ gìn những tài liệu, những tờ sắc phong quý giá trên kể lại: Trước tôi, người được giao giữ trọng trách này là cụ Phạm Trí - hậu duệ đời thứ 17 của tộc. Theo lời trăng trối của các đấng sinh thành là “sống chết gì mỗi thế hệ cũng phải thay nhau giữ cho được gia bảo của tổ tiên”, nên dù chiến tranh, ly tán mấy mươi năm cụ vẫn luôn mang theo bảo vật của gia tộc bên mình. Năm 1949, trong một lần lùng sục đốt phá ở làng Hương Quế, bọn lính Pháp đã vào nhà thờ tộc Phạm lục tìm tài liệu, vũ khí của Việt Minh. Chúng đã lật tung gia phả, những tờ sắc phong ấy và ném bay tứ tán. Khi chúng rút quân, ông mới đi nhặt lại cất giữ và rất may không có sự hư hại nào. Khi giao nhiệm vụ lại cho người được tin tưởng kế nhiệm gìn giữ (ông Trợ), ông Trí khiêm tốn nói và cũng chính là lời dặn dò: “Việc lớn nhất đời tôi là đã giữ được nguyên vẹn những di vật quý báu của tổ tiên để lại!”.

Còn ở xóm Ấp Bắc, làng Kim Đái (nay thuộc xã Tam Thăng, thành phố Tam Kỳ) còn lưu truyền câu chuyện về một người đã hi sinh cả thân mình để bảo vệ sự vẹn toàn gia phả của dòng tộc.

Sau chiến tranh, xóm Ấp Bắc chỉ có 45 nóc nhà nhưng có đến 70 liệt sĩ, 15 Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Cùng với địa đạo Kỳ Anh, địa đạo Ấp Bắc dài gần 2 cây số ẩn sâu dưới những lũy tre làng đã ghi dấu nhiều chiến tích vẻ vang của quân và dân trên vùng đất Tam Thăng. Ngày đó, trong xóm, ông Trương Đưa - trưởng tộc là một trong những người bám trụ nuôi giấu cách mạng, đào địa đạo đánh giặc thù. Và trong một lần, vào năm 1969, để bảo vệ cuốn gia phả của dòng tộc, ông đã hi sinh thân mình.

Hôm ấy xóm Ấp Bắc chìm trong lửa đạn. Lính Mỹ từ căn cứ Chu Lai mở cuộc hành quân càn quét vùng ven biển. Nhà thờ họ Trương bị đốt cháy. Là trưởng tộc, ông Đưa quyết bảo vệ cho được bộ phả hệ của dòng họ đang bị nguy cơ biến thành tro. Ông xông vào từ đường đang rực lửa ôm lấy ống tre đựng gia phả của dòng họ chạy thoát ra ngoài. Lính Mỹ tưởng Việt cộng ôm súng liền bắn theo. Ông Đưa trúng đạn nhưng vẫn cố chạy được qua vài đám vườn rồi ngã quỵ xuống một bờ đất trước khi tắt thở. Bộ phả hệ vẫn được ông ôm chặt trước ngực bằng đôi tay nhuốm đầy máu.
Sau trận càn, dân làng, vợ con đã chôn cất ông trong nước mắt và mang bộ phả hệ ấy về giữ cho đến ngày hòa bình...

Ông Trương Văn Cận - Giám đốc Sở Giao thông Vận tải Quảng Nam là con cháu họ Trương xóm Ấp Bắc, làng Kim Đái. “Mỗi lần về quê, bước vào nhà thờ tộc, khi nhìn lại bộ gia phả của tộc họ vẫn còn đó nguyên vẹn, không ai cầm được nước mắt khi nhớ lại chuyện xưa. Câu chuyện của cụ Trương Đưa cho đến bây giờ luôn là bài học, là tấm gương cho con cháu những thế hệ tiếp theo trong dòng tộc” - ông Cận nói.

Giữ gìn gia phong cũng chính là giữ lại một phần quan trọng của văn hóa và lịch sử - nguồn cội của mỗi chúng ta. Nhiều nhà nghiên cứu dân tộc học, xã hội học và cả sử học ngày nay đã dựa vào gia phả để thu thập các tài liệu liên quan đến những biến cố, quá trình di dân của các tộc họ, lối sống hoặc các xung đột, tiếp biến về văn hóa của các cộng đồng dân cư thuộc một giai đoạn lịch sử nào đó. 

Những giá trị lưu giữ từ các bộ gia phả lâu đời đó, vì vậy không chỉ cần thiết trong phạm vi tộc họ, gia đình.

Kỳ 1: Về làng
Kỳ 2: Sự thách đố của người xưa
Kỳ 3: Những câu chuyện dòng tộc

Theo Trương Điện Thắng

http://baoquangnam.com.vn